Türkiye’de Buzullaşma

Türkiye’de son buzul çağında yaşananlar sonucunda, az da olsa buzulların etkili olduğu yer şekilleri ortaya çıkmıştır. Türkiye’de pleistosen buzullaşmasının etkili olmamasının nedeni Anadolu’nun enlem değerleridir. Orta kuşağın sıcak kesiminde yer alan Anadolu’da yalnızca belirli bir yükseltinin üzerine çıkabilen dağlarda buzul şekillerine (glasyasyona) rastlanmaktadır. Türkiye’de buzullaşma yaşanmasının temel şartı yükseltidir. Çünkü yükseltiye bağlı olarak sıcaklık azalır. Anadolu’nun batısında yükseltiye bağlı olarak kalıcı kar sınırı son buzul çağında 2400 metreye, doğuda ise 3000 metreye kadar inmiştir. Günümüzde Aladağlar’da 3700 metrede buzullar görülebilmektedir. Güneydoğu Toroslarda Cilo Dağlarında ise buzul dilleri 3000 metreye kadar ulaşmaktadır. Bahsedilen durum karasallığın bir sonucudur. Rize dağlarında ise kalıcı kar sınırı 3100 metredir. Türkiye’nin en önemli buzulu Ağrı dağının zirvesindeki takke buzuludur. Dağın kraterinden beslenen 10 kadar buzul 3800 metreye kadar inerler.

Türkiye’de pleistosen glasyasyonuna uğrayan alanlar oldukça sınırlıdır. Bu durumun ortaya çıkmasında, Türkiye’de glasyasyonun yükseltiye bağlı olarak ortaya çıkmış olması etkili olmuştur. Son glasyal dönemde Türkiye’nin batısında kalıcı kar sınırı2200-2400 metreye, Doğu Anadolu’da ise 3200 metreye kadar inmiştir. Dolayısıyla ülkemizde pek çok dağın zirve kesimlerinde buzullaşma izlerinde rastlanmaktadır. Türkiye’de yüksek dağlık yerlerde görülen buzulların en geniş yer kapladığı dağlar Güneydoğu Toroslar ve Doğu Karadeniz Dağlarıdır.

Türkiye’de Buzullaşmaya Uğramış Başlıca Dağlar

Türkiye’de glasyasyon olayının en tipik ve şiddetli biçimde yaşandığı alan Doğu Karadeniz yöresidir. Çünkü Doğu Karadeniz’de hem dağların uzanış yönü hem de yükseltisi buzullaşma için oldukça uygundur. Alanın yoğun olarak buzullaşmasında öncelikle, basınç merkezlerinin konumu ve Karadeniz üzerinden gelen nem yüklü, kuzeybatı yönlü hakim hava hareketleri etkili olmuştur. Bahsedilen hava kütleleri iç kesimlere geçme çabası gösterirken, günümüzde olduğu gibi geçmişte de Doğu Karadeniz dağlarına çarparak yükselmiş ve bol miktarda yağış bırakmıştır. Doğu Anadolu’da daha yüksek alanlar bulunmasına rağmen Doğu Karadeniz kadar buzullaşma görülmemesi nemliliğin (denizellik) bir sonucudur.

Doğu Karadeniz glasyasyonunun en şiddetli olduğu yerlerden biri Gümüşhane’nin 30 km doğusunda yer alan Gavur Dağıdır. Gavur dağlarında yüksekliği 2700 metre olan 12 sirk yer alır. Yapılan çalışmalar burada kalıcı kar sınırının 2750 metre olduğunu göstermiştir. Kaçkar Dağına kadar Doğu Karadeniz dağlarının tümünde büyük buzullara ilişkin izlere rastlanmaktadır. Özellikle Karagöl, Soğanlı, Tatos ve Kaçkar dağları yöredeki en önemli glasyasyon sahalarıdır.

Doğu Karadeniz dağları kadar olmasa da önemli bir buzullaşma sahası da Doğu Anadolu’da yer alan Munzur Dağlarıdır. Munzur Dağlarının kuzeyinde Mercan Dağlarında da büyük bir vadi buzulunun varlığı saptanmıştır. Munzur Dağları bütün olarak 130 km uzunluğunda, 30 km genişliğinde bir glasyasyon sahası olarak değerlendirilebilir. Günümüzde Munzur Dağlarında kalıcı kar sınırı Pleistosende 2750 metre hesaplanmış, günümüzde ise 3600 metre olduğu saptanmıştır.

Türkiye’nin geçmişte de günümüzde de en önemli buzul sahalarından biri Güneydoğu Toroslar üzerinde yer almaktadır. Türkiye’de en uzun buzul dilleri Cilo-Sat Dağlarında ortaya çıkmıştır. Gelyaşin zirvesinin doğu ve batısındaki sirklerden sarkan vadi buzulları 10 km uzunluğa ulaşmıştır. Buradaki buzul sahasının 15 km uzunluğunda, 7 km genişlikte olduğu düşünülmektedir. Günümüzde de gerilese de halen aktüel buzulların görüldüğü yegane dağlar Cilo (Buzul) Dağlarıdır.

Türkiye’de Buzullaşma Görülen Dağlar

Erzurum kuzeyinde yer alan Mescit dağı önemli bir buzul sahasıdır. Burada 2750 metre seviyesine göre oluşmuş
yedi tane sirk gölünü varlığından bahsedilebilir.

Eğirdir-Kovada oluğunun batısındaki Davras Dağında 2400-2450 metre yükseklikte üç ayrı sirk tespit edilmiştir.
Akşehir-Eber gölleri güneyinde Sultan Dağlarında 2100 metrede nivasyon sirkleri bulunmaktadır. Bolkar Dağlarının
kuzeyinde çok sayıda sirk gölü bulunmaktadır. Bu durumun ortaya çıkmasında bakı etkisi dikkati çeker. Aladağlar
ülkemizde buzullaşma olayının şiddetli ve yaygın olarak gerçekleştiği bir alandır. Karstlaşma ve glasyasyonun iç içe
geçtiği Aladağ zirvelerinde çok sayıda sirk gölü yer almaktadır.

Anadolu’da glasyasyona uğramış pek çok dağ bulunmaktadır. Bunlarda nemlilik (denize yakınlık) ve yükselti faktörlerinin etkisi asla unutulmamalıdır. Örneğin Uludağ 2543 ‘m yükseltide olması ve Marmara Denizinin güneyinde yer alması sayesinde nispeten fazla glasyasyona uğramış bir dağdır. Uludağ’ın kuzeydoğusuna bakan yamacında 2220 ve 2330 m yükseltide 9 sirk oluşmuş, Aynalı göl bu sirklerden birinin içine yerleşmiştir. Kaz Dağları ve Ilgaz Dağlarında glasyasyon oluşmasa da periglasyal şekiller görülmektedir. Ülkemizde yalnızca yüksek dağların zirve bölümlerinde buzullaşma olayları yaşanmıştır. Türkiye’de en önemli buzul sahası Doğu Karadeniz Dağları’nın zirve bölümleridir.