Cüce Gezegenler Hakkında En Önemli 10 Gerçek: Cüce Gezegen Nedir?
- Cüce Gezegenler Hakkında En Önemli 10 Gerçek: Cüce Gezegen Nedir?
- Plüton neden gezegenlikten çıkarıldı?
- Peki Cüce Gezegen Nedir?
- Cüce Gezegenler İle İlgili 10 Önemli Gerçek
- 1. Ceres: Adını Roma Hasat Tanrıçasından almıştır.
- 2. Ceres'e Görev: Zamanda Geri Dönüş
- 3. Eris: Plüton'un En Büyük Düşmanı
- 4. Eris Onuncu Gezegen Olabilirdi.
- 5. Patates Biçimli Cüce Gezegen: Haumea
- 6. Makemake Eris'in Başladığını Bitiriyor
- 7. Makemake'ye Yol Açın
- 8. Plüton Sadece Çıkarılmayı Bekliyordu
- 9. Plüton, Neden Gezegenlikten Çıkarıldı?
- 10. Uzak Bir Cüce Gezegen Adayı: Sedna
Plüton neden gezegenlikten çıkarıldı?
Plüton gezegen olamayacak kadar küçüktü. Uluslararası Astronomi Birliği’nin Ağustos 2006 toplantısında varılan sonuç buydu. Ve oy hakkı olan 9.000 üyeden sadece 424’ü katılırken, bu Plüton için gezegenlikten cüce gezegen olmaya geçiş demekti.
Peki Cüce Gezegen Nedir?
Gezegen biliminin tanımlarını belirleyen Uluslararası Astronomi Birliği’ne göre, cüce gezegen, güneşin etrafında dönen, neredeyse yuvarlak bir şekle girecek kadar kütleye sahip, yörüngesinin etrafındakileri yutmayan ve bir ay olmayan gök cismidir.
Cüce Gezegenler İle İlgili 10 Önemli Gerçek
Ancak toplantı, güneş sistemini dokuz tam teşekküllü gezegenden sekize indirmekten fazlasını yaptı. Aynı zamanda gök cisimlerinin tamamen yeni bir sınıflandırmasını da yarattı. Güneş sistemimizin beş küçük harikasını inceleyelim: cüce gezegenler. Yazımızda cüce gezegen isimleri hakkında da bilgi sahibi olacaksınız.
1. Ceres: Adını Roma Hasat Tanrıçasından almıştır.
Beş cüce gezegenin en küçüğü olmasına rağmen, Ceres keşfedilen ilk gezegendi. Bunun nedeni, Jüpiter ve Mars arasındaki Asteroid Kuşağında bulunan Ceres’in açık ara en yakın olanı olmasıdır. Sicilyalı gökbilimci Giuseppe Piazzi, en cüce gezegen olmasına rağmen, onu 1801’de, Plüton’un gezegensel varlığını duyurmasından bir asır önce fark etti.
Ceres’i bir gezegen olarak adlandırmak – cüce türünde bile – cömert görünüyor. Sadece 950 km çapında, kütlesi Dünya’nın sadece yüzde 0,015’i ve Plüton’un 14 katıdır. Aslında Ceres o kadar küçük ki, AYRICA bir asteroid olarak sınıflandırılıyor; Ceres’in sınıflamasına göre, güneş sistemindeki en büyük asteroid. Eğer en küçük gezegen hangi gezegen diye araştırıyorsanız bunun cevabı kesinlikle Ceres’tir.
Ceres, göreceli çakıl taşları arasında bir kayadır: Asteroid Kuşağı’nın toplam kütlesinin dörtte birini oluşturur ve komşularından farklı olarak neredeyse yuvarlak bir gövdeye sahiptir ve kabuğunun altında muhtemelen su buzu vardır. Bu iddiayı destekleyen Avrupa Uzay Ajansı Herschel Uzay Gözlemevi, 2014 yılında Ceres’in iki farklı bölgesinden – muhtemelen buz volkanlarından – fışkıran su buharı tespit etti ki bu oldukça harika bir haber.
2. Ceres’e Görev: Zamanda Geri Dönüş
Ceres, yaklaşık 4.6 milyar yıl önce, güneş sisteminin ilk günlerinden beri hala sağlam şekilde hayatta kalmayı başarmıştır, bu nedenle Ceres’in özelliklerini incelemek, güneş sisteminin temel yapı taşlarını açığa çıkarabilir.
2007’de NASA, Ceres’in (ve Asteroid Kuşağı’ndaki bir sonraki en büyük nesne olan Vesta’yı) etrafındaki yörüngeye bir uzay aracı yerleştirerek kapsamlı bir şekilde haritalamak için iddialı bir görev başlattı. Başlangıç merkezli niyetlerinden dolayı Şafak Görevi olarak adlandırılan uzay aracı, Mart 2015’te Ceres’e ulaştı. (Ceres en küçük gezegen hangi gezegendir? sorusunun muhattabı olan gezegen)
Toplanan bilgiler Ceres’in muhtemelen güneşten daha uzakta oluştuğunu ve iç güneş sistemine göç ettiğini gösteriyor; Bu iddia, Ceres’in yüzey bileşiminin yoğunlaştırılmış amonyak içermesi nedeniyle ortaya çıkmıştır. Görev ayrıca bol miktarda su buldu; su zengini kayalara (kil gibi) sahip kayalık bir manto ve buzlu bir dış kabuk da buna dahil.
Bilim adamları, hayatın yapı taşları olan Ceres’in organiklerinden özellikle etkilenmişti. Ceres’in en derin kraterlerinden birinde spesifik bir karbon-hidrojen zinciri keşfedildi, bu da malzemenin başlangıçta bir zamanlar derin olan okyanusta oluştuğunu düşündürüyor.
3. Eris: Plüton’un En Büyük Düşmanı
Plüton’un 2006’da rütbesini düşürmesinin nedenlerinden biri, Eris’in bir yıl önce keşfedilmesiydi. Gökbilimciler Ocak 2005’te Eris’i bulduklarında, başlangıçta şimdiye kadarki en büyük cüce gezegen ilan edildi; çapının 2.300-2.400 km olduğu tahmin edildi, bu da onu Plüton’dan% 27 daha büyük yapıyor. Bu, Uluslararası Astronomi Birliği’nin (IAU) bir gezegen tanımını yeniden gözden geçirmesine neden oldu – Plüton’un rütbe düşürülmesindeki ilk kusuru da buydu.
Sorun şu ki … Nasıl anlatsam, onlar sadece yanılıyorlardı. Daha fazla gözlem yapıldığında, Eris’in aslında Plüton’dan biraz daha küçük olduğunu gösterdi. Ne yazık ki bu, Plüton’un rütbe düşürülmesinden dört yıl sonra 2010 yılına kadar gerçekleşmedi. Neyse ki, Plüton’un notunun düşürülmesinin başlıca nedeni, saf kütle ve boyut değildi.
Vahşi bir iz bırakan Eris’e dönelim. Birincisi, yörüngesi çok düzensiz, Plüton’un üzerinden geçiyor ve neredeyse Neptün’le kesişiyor; Eris ile uydusu Dysnomia’nın güneşin çevresinde bir tam tur atması için 557 yıl süren garip, oval şekilli bir yolculuk yapıyor. Bunu yaparken Eris, Ceres hariç her cüce gezegenin işgal ettiği Neptün’ün ötesinde, çoğunlukla asteroit boyutundaki cisimlerden oluşan Kuiper Kuşağı’na girip çıkıyor.
Eris’in yüzeyi muhtemelen son derece ince, bir milimetrelik bir tabaka halinde dağılmış nitrojen ve metandan oluşuyor. Bazı bilim adamları, Eris’in yüzeyi olarak gördüğümüz şeyin aslında onun yoğunlaşmış atmosferi olduğunu düşünüyor.
4. Eris Onuncu Gezegen Olabilirdi.
Yazımızın önceki kısımlarında, Eris’in keşfinin, Plüton’un bir yıl sonraki rütbe düşüşünden başlayarak gezegenlerin nasıl sınıflandırıldığının yeniden incelenmesine nasıl yol açtığından bahsettik. Ancak bu sonuç sürpriz olmazdı; Eris’i güneş sisteminin onuncu tam teşekküllü gezegeni olarak eklemek. Maalesef Plüton için tartışma, Uluslararası Astronomi Birliği’nin tam gezegen tanımını yeniden yazmasıyla başladı ve bir kriter olarak – gök cisimlerinin yerçekimi baskınlığı yoluyla çevresini yutma yeteneği – ne Eris ne de Plüton tarafından karşılanmadı.
Bu nedenle, 26 Ağustos 2006’da Plüton indirgendi ve yeni bir isim olan “cüce gezegen” yaratıldı. Plüton ile birlikte, Eris ve Ceres’e de bu sınıflandırma verildi, birçok kişi Eris’e “İlk Cüce” adını verdi çünkü keşfi doğrudan bu kategorinin doğmasına yol açtı.
California Teknoloji Enstitüsü’nde gezegensel astronomi profesörü Mike Brown Eris isminin Yunan Tanrıçasından gelmesi ile ilgili, “[Eris] erkekler arasında kavga ve öfkeye neden olmak için kıskançlık uyandırıyor” diyor. Efsaneye göre, bir düğüne davet edilmeyen Eris, tanrıçalar arasında Truva Savaşı’na yol açan bir entrika başlattı.
Brown, “Gerçekten oldukça eğlenceli bir tanrıça” diye ekliyor. Plüton için farklı bir sıfat kullanabilir.
5. Patates Biçimli Cüce Gezegen: Haumea
Başka bir Kuiper Kuşağı yerlisi farklı düzleştirilmiş şekli ile öne çıkan Haumea’dır. Bunun nedeni, Haumea’nın güneş sistemindeki en hızlı dönen büyük nesnelerden biri olması ve bu dönüşün oluşturduğu kuvvetin, gezegeni bozarak, Avrupa futbolundan çok bir Amerikan futboluna benzeyen dikdörtgen bir patates şekline dönüştürmesidir.
Her dört saatte bir tam dönüş yapan Haumea’da günler uçup gidiyor. Bunun astronomik açıdan şaşırtıcı derecede hızlı olması, bilim insanlarını milyarlarca yıl önce devasa bir etkinin Haumea’nın hızlı dönüşünü başlatmış olabileceğini ve bu süreçte iki uydusunu, Namaka ve Hi’iaka’yı da yaratmış olabileceğini tahmin etmelerine neden oldu. (Haumea, Hawaii’nin doğurganlık tanrıçası, ayları ise tanrıçanın mitolojik kızlarıdır.)
Haumea’nın onu kardeşlerinden ayıran başka bir özelliği var: halkalar. Bilim adamları, Haumea’nın bir yıldızın önünden geçişini izledikten sonra 2017’de keşfi duyurdular ve bu da onu bilinen ilk halkalı Kuiper Kuşağı nesnesi haline getirdi.
Bunun dışında Haumea hakkında bazı bilgiler biraz muamma. NASA’nın web sitesi, cüce gezegenin atmosferi ve yüzeyi hakkında çok az şey bilindiğini kabul ediyor. Kabaca Plüton ile aynı genişliktedir ve güneşin yörüngesinde dolaşması biraz daha uzun (285 yıl) sürer. Yine de, Haumea hakkında bilinenler, onu zaten cüce arkadaşlarından ayırmaktadır.
6. Makemake Eris’in Başladığını Bitiriyor
Bir diğer gururlu Kuiper Kuşağı denizcisi de Plüton’un gezegenlerin kardeşliğinden kovulması ve cüceler grubuna düşürülmesinde önemli bir rol oynayan Makemake’dir. Bunun sebebi zamanlamadan kaynaklanıyor; Eris gibi, Makemake de 2005 yılının başlarında keşfedildi ve Uluslararası Astronomi Birliği ‘nin gezegen tanımını yeniden düşünmesine yardımcı oldu.
Daha önce de belirtildiği gibi, bilim adamları başlangıçta – ve yanlışlıkla – Eris’in Plüton’dan daha büyük olduğuna inandılar ve bu da onun tam gezegen statüsü için kısa süreli değerlendirmesine yol açtı. Ne yazık ki ikisi için de bu anlaşmazlığı çözen faktörlerden biri, Makemake’nin Eris’ten sadece iki ay sonra keşfedilmesiydi. Eris ve Plüton arasındaki karşılaştırmaların aksine, her ikisinden de açıkça çok daha küçük olan minik Makemake için boyutla ilgili böyle bir karşılaştırma yapılamazdı.
Makemake ile bilim adamları, açıkça gezegen olarak adlandırılabilecek kadar büyük olmayan bir nesneye sahipti. Ve Plüton’un, örneğin Mars’tan çok Makemake gibi davrandığı anlaşıldığında, yazı duvardaydı. Şimdi aşağı yukarı aynı yerde, benzer şekilde davranan Kuiper Kuşağı’nda üç küçük gezegen benzeri nesne vardı. Bu, doğrudan 2006 yılında onaylanan, yalnızca yerçekimi baskınlığı yoluyla “mahallesini temizleyen” nesnelerin tam gezegen olarak adlandırılabileceği iddiasına yol açtı.
Üçünden hiçbiri bu kriteri karşılamadı. Eris’in uçak başvurusu reddedildi ve Pluto konumunu tamamen kaybetti. Çok teşekkürler Makemake.
7. Makemake’ye Yol Açın
Makemake, Kuiper Kuşağı’ndaki en parlak ikinci nesne olarak daha büyük olan kardeşi Eris’i gölgede bırakıyor; birinci sırada plüton var. Ve Güneşi çevrelemek için 305 Dünya yılı almasına rağmen, Makemake’de bir gün yaklaşık 22 saat sürer – biz Dünyalılar ve en yakın göksel komşumuz Mars günlerine çok benzer.
En iyi gökbilimcilerin çok uzaktan anlayabileceği gibi Makemake, Plüton gibi kırmızımsı kahverengimsi renktedir. Yüzeyi etanla ve büyük donmuş metan peletleriyle doludur.
Makemake’nin ayrıca minik bir uydusu var. Resmi olarak S / 2015 (136472) 1 olarak adlandırılan ve MK 2 olarak adlandırılan uydunun yarıçapının sadece 80 km olduğu tahmin edilmektedir. (Bilgi için, güneş sisteminin en küçük uydusu, Mars’ın iki uydusundan biri olan ve çapı yalnızca 11 km olan Deimos’tur.) MK 2, Makemake’den yaklaşık 1.300 kat daha soluk.
Sonunda, Makemake çok garip ismini çok garip bir şekilde aldı. Her ne sebeple olursa olsun, keşfi ona “Easterbunny” adını taktı. Cüceye uygun bir isim verme zamanı geldiğinde – göksel kardeşleri gibi bir tanrıdan sonra – Rapa Nui halkının yaratıcı tanrısı Makemake’yi seçtiler…
8. Plüton Sadece Çıkarılmayı Bekliyordu
Sonunda yapamayan küçük gezegen Pluto’ya geldik. Yüzyılın dörtte üçünü tam teşekküllü bir gezegen olarak geçirmesine rağmen, Plüton, yukarıda açıklandığı gibi, Eris ve Makemake’nin ortak çabaları sayesinde büyük kardeşlikten belirsiz bir şekilde kovuldu.
Küçük adam için her şey çok iyi başladı. Plüton, 1930 Şubat’ında dokuzuncu gezegenin muhtemel varoluşuna dair bilim adamlarının yıllarca süren tahminlerinin sonucu Amerikalı astronom Clyde William Tombaugh tarafından keşfedildi. Daha sonra Plüton, 11 yaşındaki bir kız tarafından adlandırılan tek gezegen oldu, İngiltere, Oxford’dan Venetia Burney, yeni keşfin yeraltı dünyasının Roma tanrısı olarak adlandırılması gerektiğini söyledi.
Ama sorun şu: bilim adamları Plüton’u önyargılı iddialarda bulundular. Aktif olarak dokuzuncu bir gezegeni arıyorlardı ve hepsi değerli bulgusuna bu unvanı vermekten çok mutlu oldular. Bu karar, Plüton’un sadece 2.250 km genişliğinde olmasına rağmen – Amerika Birleşik Devletleri’nin yaklaşık yarısı genişliğindedir – verildi. Charon meseleleri daha da karmaşık hale getirdi: 1978’de keşfedildiğinde, kısa sürede Plüton’un en büyük ayının o zamanki gezegenin kendisinin yarısı kadar büyük olduğu anlaşıldı. Sorun çıkaran sonuç şuydu: oldukça eşit yerçekimine sahip olan kuvvetlerin ikisinin bir çift gezegen sistemi gibi birbirlerinin yörüngesine girmesine neden olmasıydı. Bu bir ay değil, bu bir ortaktı.
Yani gerçekten, Plüton onlarca yıldır gezegen listesinden çıkarılmayı bekliyordu. Eris , daha önce bulunmuş olsaydı 75 yıldır dokuzuncu gezegen olarak biliniyor olabilirdi.
9. Plüton, Neden Gezegenlikten Çıkarıldı?
Başlangıç olarak, Plüton en büyük cüce gezegendir – Eris’e geçici olarak bırakılan bir ünvan, ardından gökbilimciler Eris’in başlangıçta düşünüldüğü kadar büyük olmadığını anlayınca geri alındı. Plüton aynı zamanda sınıfının en parlağıdır ve ikinci Makemake’yi geride bırakır. Aynı zamanda eksantrik, ayırt edici şekilde eğimli bir yörünge boyunca hareket eder.
Ayrıca Plüton hakkında diğer cücelerden çok daha fazla bilgiye sahibiz. Bunun nedeni Ocak 2006’da – Plüton’un tam teşekküllü bir gezegen statüsünü resmen kaybetmesinden yedi ay önce – NASA’nın New Horizons uzay aracının uzak dünyayı keşfetmeye başlamasıdır. Uzay aracı Temmuz 2015’te Plüton’a ulaştı ve diğer keşiflerin yanı sıra, bir nitrojen buzu tabakasının üzerinde yüzebilen buzdan yapılmış dağlar buldu.
New Horizons, dikkatini Plüton’un en büyük uydusu Charon’a çevirdi; burada, Plüton’un güneşten uzaklığına bağlı olarak oluşan ve çözülen Plüton’un tekrar tekrar açık atmosferinden kaçan kırmızımsı malzemeyle kaplı bir kuzey kutbu fark etti.
10. Uzak Bir Cüce Gezegen Adayı: Sedna
2003’te, Plüton’un gezegensel cüce takımına indirilmesinden üç yıl önce, üçlü bir araştırmacı grubu, o zamanlar güneş sistemindeki en soğuk, en uzak bilinen nesnenin ne olduğunu keşfetti. Bilim adamları soğukluğunun şerefine buldukları Sedna’ya, efsaneye göre Arktik Okyanusu’nun derinliklerinde yaşayan denizin İnuit tanrıçasının adını verdiler.
Beş cüce gezegenden dördünün yuva dediği Kuiper Kuşağı’nın çok ötesinde, Sedna o kadar uzakta ki, neredeyse güneş sistemindeydi – yaklaşık 130 milyar kilometre uzakta idi. (Bağ kurmanız adına, Güneş Dünya’dan yalnızca 146 milyon kilometre uzakta.) Tuhaf bir eliptik yörüngenin ardından, Sedna’nın güneşin yörüngesinde dönmesi yaklaşık 10.500 Dünya yılını alıyor. Bu şaşırtıcı derecede uzun.
Bununla birlikte, Sedna’nın 1300-1770 km çapında olduğu tahmin edilen büyüklüğü – Plüton’un yaklaşık% 75’i kadar. Yine de, cüce gezegenler sınıfında, diskalifiye edici derecede küçük değil. Bu yüzden Sedna’nın altıncı cüce olmamasının tek nedeni hidrostatik denge denen bir şey – hem yukarı hem aşağı doğru bastıran stabilize edici bir kuvvet dengesi. Sedna, mevcut teknoloji kullanılarak bunun ölçülemeyeceği kadar uzakta, bu yüzden şimdilik “küçük gezegen” statüsünde sıkışmış durumda, ki bu benim bilimsel görüşüme göre tamamen haksız görünüyor. Sedna’yı teknolojik eksikliklerimiz için cezalandırmak, tipik bir Dünyalı kibridir.
